1882 – 1956
1882 – Urodzony 11 (23) września w Nowogrodzie.
1894 – Przeniósł się do Witebska, gdzie ukończył szkołę średnią.
1900 – Wstąpił na Uniwersytet Petersburski na Wydziale Fizyki i Matematyki, skąd z powodów politycznych zostanie wydalony.
1903 – Wyjeżdża za granicę na studia.
ok. 1907 – Ślub z Pelagią Markowną.
1911 – Dyplom z inżynierii górniczej na wydziale technicznym Uniwersytetu w Liège w Belgii (w szkole górniczej Wydziału Mechaniki).
1912 – Dyplom z inżynierii geologicznej, Uniwersytet w Liège. Powrót do Rosji. Początek pracy jako geolog.
1912 – Narodziny jego syna Alekseja
1920 – Rozpoczyna działalność jako wykładowca.
1922 – Drugie małżeństwo z Ekateriną Wsiewołodną Boczkarewą.
1922 – Narodziny syna Aleksandra.
1925 – Narodziny córki Tatiany.
1934 – Publikacja jego rewolucyjnej książki “Podstawy geotektoniki”. Był to pierwszy podręcznik geotektoniki.
1937 – Jeden z organizatorów 17-tego Międzynarodowego Kongresu Geologicznego w Moskwie.
1942 – Umiera Aleksiej.
1945 – Jego syn Aleksander zostaje wysłany do GULAGu na Kołymie.
1948 – Zostaje odznaczony Orderem Lenina.
1949 – Aresztowany, potem wysłany do GULAGu, obozu pracy przymusowej w Krasnojarsku (“afera Krasnojarska”).
Kwiecień 1954 – W kwietniu odzyskuje wolność. Powrócił na stanowisko dziekana w Wyższej Szkole Górniczej.
1956 – Śmierć 11 października w Leningradzie.
Jako student, jego ideały zostały jasno wyrażone poprzez udział w demonstracjach przeciwko polityce carskiej. Został dwukrotnie surowo ukarany.
W lutym 1901 roku, za udział w rewolucyjnym ruchu studenckim na podstawie werdyktu specjalnego spotkania w Ministerstwie Edukacji Narodowej, został wydalony z Uniwersytetu w Petersburgu, gdzie w 1900 roku wstąpił na wydział Wydziału Fizyki i Matematyki.
Został skazany na służbę wojskową. Jesienią powrócił, ale w 1903 roku został ponownie wydalony, tym razem bez prawa powrotu.
Ślady jego opozycji można jeszcze odnaleźć w archiwach “Ochrany”, tajnej policji Rosji Imperialnej w Paryżu, które sięgają czasow jego pobytu w Liezu.
Mianowicie, możemy znaleźć przechwycona korespondencje.
Nie oznacza to jednak, że przyłącza się on do polityki Związku Radzieckiego. Nie był nawet członkiem Partii Komunistycznej, co jest dowodem ogromnej odwagi. Tak, trzeba było być sobą za wszelką cenę.
Ukonczył kurs Marksizmu i Leninizmu na Uniwersytecie, prawdopodobnie system tego wymagal.
Czas studiów
W 1900 r. wstąpił na Uniwersytet Petersburski na wydział Fizyki i Matematyki, którego z powodów politycznych nie ukończył – został z niego dwukrotnie wydalony.
W 1903 r. wyjechał do Francji na studia. Od 1904 r. studiował w Belgii, gdzie uzyskał dyplom z wyróżnieniem jako inżynier górnictwa (1911 r.) na Wydziale Technicznym Szkoła górnictwa na Uniwersytecie w Liège.
Dyplom inżyniera geologa uzyskał 17 lipca 1912 roku. Jego rozprawa doktorska nosiła tytuł: “Główne linie geologii i tektoniki podstawowych terenów europejskiej Rosji”. Tam obronił pracę magisterską na temat formacji paleozoicznych w europejskiej Rosji i otrzymał tytuł naukowy geologa (1912). W swojej pracy doktorskiej przewiduje możliwość znalezienia nowego zagłębia węglowego w pobliżu miasta Lwowa – odkryto go 35 lat później!
Podczas specjalizacji w tektonice skorupy ziemskiej był uczniem znanych geologów, takich jak Paul Fourmarier, członek Królewskiej Akademii Belgii i M. Loest.
Komitet Geologiczny i Badania Terenowe
W latach 1912-36 pracował w Geolkom (Komitecie Geologicznym) – TsNIGRI na różnych stanowiskach. W latach 1926-1928 – sekretarz naukowy, następnie w latach 1932-1934 – zastępca dyrektora Centralnego Instytutu Naukowo-Technicznego. W 1934 roku opublikował swoją kluczową książkę ” Podstawy geotektoniki”.
Jeden z organizatorów XVII sesji Międzynarodowego Kongresu Geologicznego (Moskwa, 1937).
W tym okresie prowadził badania terenowe: Pribajkal 1913-15, w Irkuckim Zagłębiu Węglowym (1920-25), Zabajkal (1926-30), Orient (1931-32) i Kaukaz (1934).
1927. Ze wspomnień Vladimira Panteleimonowicza Kazarinowa, geologa z Irkucka
W lecie rodzice jeździli na daczę. Po drugiej stronie Angary, w sosnowym lesie nad rzeką Kai, znajdowała się wieś Medwedewka. Kilkakrotnie wynajmowaliśmy tam pokój. Mieszkaliśmy tam z moją matką.
Czasami, w niedziele, przychodził ojciec. Podczas jednej z jego wizyt odwiedziliśmy profesora M. M. Tetiejewa, który wracał do domu w Leningradzie. Mój ojciec był wtedy przewodniczącym Wszechzwiązkowego Państwowego Towarzystwa Hydrometeorologicznego i rozmawiali z Michaiłem Michajłowiczem, czy to na temat jego sprawozdania, czy na temat wykonania jakiejś pracy. Pamiętam jak Tetjajew mówił, że rzeka Angara kiedyś szła w drugą stronę i wpadała do Bajkału. Odgadł ją po kształcie wysp i kamyków, po strukturze doliny. Wszystko to podniecało i imponowało mojemu dziecięcemu umysłowi.
Jego myśli podniecały mnie później nie raz, w trakcie mojej długiej geologicznej podróży.
8 stycznia 1942 r. otrzymał rozkaz ewakuacji do Uralu Południowego. Pracował tam, potem w Czeremkowie (Syberia Wschodnia), skąd wraz z LGI wrócił do Leningradu.
Tytulem anegdoty, obok znajduje się pocztówka adresowana do jego kolegi z Instytutu, Kapkowa. Oto tło.
Leningradzki Instytut Górniczy został odznaczony Orderem Lenina za Zasługi w Wojnie Ojczyźnianej w 1944 roku.
I. N. Kapkow, w swoich wspomnieniach, opowiada o wysłaniu trzech listów gratulacyjnych z frontu, w tym jeden do dziekana, Michaiła Michajłowicza Tietiajewa. Ten odpowiedział na różowej karcie wielkości pocztówki z Czeremchowa:
W imieniu katedry i we własnym imieniu serdecznie dziękuję za gratulacje. Życzę Wam sukcesów w waszej cudownej walce, zdrowia i szybkiego powrotu do instytutu. 15.07.44. Tietiajew
Lata czterdzieste, a później pięćdziesiąte to lata, w których Michaił Michajłowicz Tietiajew i jego teoria budziły wiele sprzeciwu. To normalne: jego nowa wizja tektoniki rzuca wyzwanie wszystkim tym, którzy reprezentują i popierają starą. A to jest często racja bytu tych geologów, często akademickich.
Nie jest więc członkiem Akademii Nauk, nawet nie jest członkiem korespondentem. W 1943 r. zaproponowano mu członkostwo w wydziale geologii i geografii, ale we wrześniu 1943 r. nie został wybrany.
W listopadzie 1948 r. jego teorie tektoniczne zostały poddane krytyce na rozszerzonym posiedzeniu Instytutu Nauk Geologicznych Akademii Nauk ZSRR, na którym on sam nie był obecny. Byli też i tacy nieliczni, którzy go bronili, jak Wiktor Arseniewicz Nikołajew czy Jurij Apollonowicz Żemczużnikow.
Mimo to w listopadzie 1948 roku otrzymał najwyższe odznaczenie w postaci medali: Order Lenina.
1948. Z zapisu posiedzenia rozszerzonej Rady Naukowej Instytutu Nauk Geologicznych Akademii Nauk ZSRR
Jeśli ktoś oskarżył W. Biełousowa i M. Tietiajewa, to zrobił to na próżno. Wielkie zasługi można znaleźć w działalności M.M. Tetyaeva. Jest geologiem – myślicielem, twórcą jedynego w naszym kraju kursu geotektoniki, powinien być w pierwszym rzędzie radzieckich naukowców i należy tylko z pewnym żalem stwierdzić smutny fakt (o ile dobrze zrozumiałem J.A. Żemczużnikowa), że do tej pory tak się nie stało i jakieś niewidzialne siły uniemożliwiają awans Tietiajewa do właściwych wysokich rang.
Wiktor Arseniewicz Nikołajew (str 136)
Kim jest M.M.Tietiajew, o którym nadal mówi się jako o jakimś enfant terrible w geologii. I.F. Grigoriew ogłosił w swoim sprawozdaniu, że M.M. Tietajew jako pierwszy sformułował problemy i treści geotektoniki. Powinienem dodać, że jako pierwszy w ZSRR stworzył kurs geotektoniki, jej teoretycznych podstaw. Słyszałem, że szanuje go N.S. Szacki jako osobę, która zrobiła wiele dobrego w geotektonice i nawet w swoich błędach, jak się okazuje, była genialna. Co to za geolog? To musi być genialny główny teoretyk, myśliciel geologiczny, który jest wielki zarówno w swoich osiągnięciach, jak i w swoich błędach. Pytanie, gdzie jest ten geolog? Czy on jest w VSEGEI; czy jest może szefem wydziału geotektonicznego lub tamtejszego instytutu geotektonicznego? Nie. Został w jakiś sposób wypchnięty z VSEGEI. Może więc jest wśród naszych genialnych akademików lub przynajmniej członkiem korespondentem? Nie. Wręcz przeciwnie, gdybym zwrócił się do każdego z was i zapytał – czy uważacie, że M.M. Tetjayev będzie członkiem korespondentem czy pracownikiem naukowym? Odpowiedzieliby mi: on nigdy nie będzie ani jednym, ani drugim.
Powstaje więc pytanie, co to jest? Czy jest to konkurencja czy rywalizacja społeczna? Czy takie stanowisko głównego badacza w Związku Radzieckim jest godne Akademii Nauk?
Wydaje mi się, że konferencja tektoniczna, na której spotkały się ze sobą różne szkoły, byłaby dobrym początkiem do znalezienia wspólnej płaszczyzny między nimi.
Od szerokich mas geologów nalegam i proponuję, aby generalna kadra nauki – Akademia Nauk, a w szczególności nasz Instytut – podjęła wszelkie działania w celu wydobycia tak wielkiego geologa, jakim jest prof. M.M. Tetjajew, ze sztucznej izolacji, (…)
Jurij Apollonowicz Żemczużnikow (str 121)
65 rocznica urodzin,
35 lat działalności zawodowej i naukowej,
25 lat działalności pedagogicznej.
To właśnie z tej okazji Michaił Michajłowicz Tietiajew otrzymał Order Lenina.
Student Wiszenskij, kolega z Leningradzkiego Instytutu Górnictwa T. Zapokrickij, prof. Jemczuznikow z Akademii Nauk, Urząd Koła Geologicznego, Kolektyw geologów tadżyckich, pewien B. V., który pisze wiersz, inny wiersz stworzony przez anonimową osobę i telegramy od studentów – wszystkie te świadectwa uznania tworzą gazetę wyeksponowaną na ścianie Instytutu.
GULAG – obóz pracy przymusowej w Krasnojarsku
Aresztowany w Leningradzie w czerwcu 1949 roku, zesłany do obozu pracy przymusowej w Krasnojarsku (“afera Krasnojarska”). Skazany przez KSTR przy Ministerstwie Bezpieczeństwa Państwa ZSRR dnia 28 października 1950 r. na 25 lat pozbawienia wolności w ITL.
W obozie pracował w wydziale geologii Specjalnego Biura Technicznego (OTB-1 (Krasnojarsk)), był głównym geologiem Jenisejstroja, który był częścią struktury Gułagu. Następnie pracował w fabryce rudy w tym samym dziale. W obozie był z profesorem Moskiewskiego Instytutu Górnictwa Kreiterem, akademikiem Akademii Nauk Kazachstańskiej SRR, doktorem nauk geologicznych i mineralogicznych Rusakowem, Bułnikowem – profesorem w Tomsku…
Napisane wówczas prace o Sayanie Wschodnim zostały częściowo opublikowane pośmiertnie.
Po śmierci Stalina został zwolniony i zrehabilitowany 31 marca 1954 roku.
Data zwolnienia prawdopodobnie odpowiada dacie rehabilitacji, która była szeroko rozpropagowana. To pozostawia do refleksji nad reżimem sowieckim i jego postrzeganiem człowieka. Nie mówiąc już o przeprosinach, odszkodowaniach, potępieniu prawdziwych winowajców itp. Nic takiego.
Tej tragicznej części jego życia poświęcamy osobną stronę (patrz w «Historia»).
1949. SZKOŁA GÓRNICTWA. OSTATNI DZIEŃ, DZIEŃ ARESZTOWANIA.
W listach do redakcji czasopisma TIETTA nr 4/2015 (34), ss. 95, I. S. Krasotkin pamięta historię opowiedzianą przez E.A. Kudaszewa, profesora w Leningradzkiej Szkole Górniczej (LGI) w 1970 roku.
W 1949 roku nauczyciel.M. M. Tietiajew wygłaszał wykład w LGI. Nagle otworzyły się drzwi audytorium i weszli ubrani po cywilnemu milicjanci i poprosili go, aby im towarzyszył. Ale on, który oczywiście czekał na taki obrót wydarzeń, powiedział spokojnie i głośno: “Wygłaszam wykład. Proszę osoby postronne o opuszczenie audytorium!
Milicjanci byli tak zdziwieni i zaskoczeni, że opuscili audytorium. Zadzwonił dzwonek, studenci siedzieli cicho na swoich miejscach. Pan M. Tetyaev wyszedł na korytarz i powiedział: “A teraz jestem do waszej dyspozycji”. I opuścił LGI na pięć lat.
Aleksy Aleksiejewicz Sokołow, uczeń Michaiła Tietiajewa
Miałem zaszczyt poznać Aleksieja Aleksiejewicza Sokołowa po powrocie z Kazachstanu. Urodził się w Wołogdzie w licznej rodzinie odpowiedzialnego robotnika radzieckiego. Wszyscy czterej bracia Sokołowie wzięli udział w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej, a Aleksy był ochotnikiem i poszedł na front już w czerwcu 1941 roku.
Brał udział w zaciętych walkach na froncie wołkowyskim, został ciężko ranny i zdemobilizowany w 1943 roku. Wracając do domu, wstąpił do Leningradzkiego Instytutu Górniczego. Studiując jako student problemy geologii ogólnej i dynamicznej, stał się jednym z ulubionych uczniów Michaiła Tietiajewa – wybitnego rosyjskiego geologa i tektonisty, profesora Instytutu Górnictwa. Michaił Michajłowicz był jednym z twórców idei poziomego przemieszczania bloków skalnych (tzw. uroczysk). Jego idee antycypowały późniejsze, 60-70-te lata XX wieku, badania geologów krajowych, a zwłaszcza zagranicznych w tym kierunku. Jednak w latach przedwojennych jego poglądy popierali tylko nieliczni, a określenie “perturber geologicznego spokoju” ma do niego zastosowanie. W latach 30-tych ubiegłego wieku Michaił Tietiajew opublikował książkę “Podstawy geotektoniki”.
Sukcesy naukowe Aleksieja Sokołowa przesądziły o jego drodze jako geologa-naukowca. Jednak w 1949 roku Michaił Michajłowicz został niespodziewanie aresztowany i skazany na 25 lat więzienia w obozach pracy Tetiajew… “Przestępstwo” rosyjskiego uczonego polegało na tym, że urodził się jako szlachcic i poszukiwał minerałów na Syberii w czasie wojny domowej, gdy rządził tam Kołczak… Aleksy Sokołow był jedynym spośród wielu, w tym do tego czasu czcigodnych, uczniów Tietiajewa, który nie odwrócił się od swojego nauczyciela i moralnie wspierał jego żonę i córkę. Mimo propozycji pozostania na wydziale, Aleksy po ukończeniu studiów wyjechał na Syberię Wschodnią (być może licząc na spotkanie w “Jeniseju” ze swoim nauczycielem, który odbywał karę więzienia w Krasnojarsku).
W 1954 r. Michaił Tetiejew został przedterminowo zwolniony, zrehabilitowany i powrócił do obowiązków dziekana Wydziału Geologii i Poszukiwań Instytutu Górniczego. Aleksy Sokołow widział go, ale nie przyjął propozycji powrotu do Instytutu jako nauczyciel. Następnie pracował z powodzeniem w organizacjach geologicznych na Syberii, bronił i wykładał w Nowosybirsku. W 1994 roku przyjechał do Wołogdy.
W naszych długich rozmowach Aleksy Aleksiejewicz ujawnił się jako człowiek o głębokiej substancji wewnętrznej, o filozoficznym sposobie myślenia, co jest ogólnie charakterystyczne dla przedstawicieli zawodu geologicznego. Miał własne, zwykle oryginalne, spojrzenie na rolę nauk geologicznych, na wojnę, w której uczestniczył, i na historię naszego kraju.
Zorganizowaliśmy odczyty geologiczne Tetyajewa w Wołogdzie. Uczestniczyli w nich geolodzy z obwodu wołogodzkiego, a także z Moskwy, Petersburga, Archangielska, Kirowa, Syktywkaru i Jarosławia.
Człowiek utalentowany jest utalentowany we wszystkim: podczas wakacji w Wołogdzie Aleksy zainteresował się malarstwem, a uczestnicy odczytu mieli okazję obejrzeć wystawy jego prac, w tym portret nauczyciela.
Od 1920 roku Michaił Michajłowicz Tetiajew rozpoczął działalność pedagogiczną. Najpierw w Leningradzkim Instytucie Geofizyki jako kierownik Oddziału Geomorfologii.
W 1922 roku na Uniwersytecie Leningradzkim prowadził pierwszy kurs geotektoniki. Był autorem pierwszego podręcznika geotektoniki «Podstawy geotektoniki».
Kurs ten w 1930 roku zostanie przeniesiony do Leningradzkiego Instytutu Górnictwa (LGI), gdzie M. Tetyaev będzie profesorem w Wydziale Geologii Ogólnej i Dynamicznej.
W 1936 r. został kierownikiem tego wydziału i dziekanem wydziału geologii. Funkcję tę pełnił do dnia aresztowania w 1949 r. Miał do niej powrócić, kiedy został zwolniony w 1954 r., niestety na krótki czas i jak mówili świadkowie, nie był już taki sam.
B. Rajkow opowiada
Wspinając się na podwyższony brzeg w pobliżu ujścia rzeki Sablinki, wycieczkowicze mogą ogarnąć całościowy obraz dolnego biegu rzeki. Przed oczami rozciąga się szeroka dolina, stopniowo opadająca ku północy, gdzie Tosna ucieka swoimi długimi meandrami. Dziesięć wiorst dalej wpada do Newy. Dolina Tosny rozszerza się tu ogromnie. To już nie jest korytarz o stromych ścianach, ale szeroka (do wiorsty) płaska dolina, przez którą rzeka płynie, zakręcając jak pętla. Według M.M. Tietiajewa obszar ten jest klasycznym przykładem bocznego rozwoju doliny, gdzie rzeka meandruje w prawo i w lewo z powodu zatrzymywania wody przez materiał, który tworzy tu koryto rzeki, czyli niebieską glinę. Zupełnie innym obrazem jest obszar powyżej mostu, gdzie rzeka toruje sobie drogę przez przepuszczalne piaskowce, tworząc wąską, głęboką, korytarzową dolinę. W ten sposób materiał, z którym rzeka ma do czynienia, wpływa na cały charakter krajobrazu.
Wapienie ortokeratytowe leżące nad warstwą soczewkową pokryte są gruboziarnistym dryasem, który łatwo odróżnić od skał starożytnych przez brak foliacji i obfitość drobnych, walcowatych otoczaków. Tietiajew widzi w nim osady lodowcowe, wymyte przez wody płynące, które pokrywały ten obszar. Jego grubość w tym rejonie jest nieznaczna, około 2 metrów.
Najważniejszym, rewolucyjnym dziełem jest “Podstawy geotektoniki” (1934) który jest pierwszym podręcznikiem tej nauki i jednocześnie podstawą nowej szkoły tektoniki. Od tego momentu geotektonika uzyskała status niezależnego działu naukowego.
Michaił M. Tetiajew wydaje się być “burzycielem geologicznego spokoju”: przez pięć lat nie publikowano opinii na temat tej książki.
Równocześnie i niezależnie od V.G. Buchera (geolog niemiecki i amerykański) opracował pulsacyjną hipotezę rozwoju geotektonicznego Ziemi, którą sformułował jako uogólnienie hipotez skurczu (kompresji) i ekspansji (ekspansji) w latach 30. XX wieku.
Był pierwszym, który zakwestionował podstawową ideę geologii, zwłaszcza tę o bezruchu i stagnacji.
Główne prace Tietiajewa zajmują się teoretycznymi problemami tektoniki.
Zaproponował klasyfikację ruchów tektonicznych, w której wyróżnił oscylującą formę tektogenezy, formę magmatyczną, formę złożoną i mikrooscylację. Uważał, że pionowo skierowane ruchy odgrywają główną rolę w tektogenezie i kojarzył te ruchy z rzekomym zjawiskiem kurczenia się i rozszerzania materii ziemi. Uważał, że pionowe ruchy oscylacyjne są w stanie wytworzyć wszystkie znane formy składania. Opracował koncepcje dotyczące warunków formowania warstw i zaproponował oryginalny schemat procesu geosynklinalnego.
Prowadził badania w regionie Pribajkału, Transbajkału i innych regionach, odrzucając koncepcję “starej azjatyckiej korony” E. Zussego – V.A. Obruchewa i opowiadając się za młodszym wiekiem kaledońskim. W innych regionach wspierał wiek alpejski dla ich struktur geologicznych i poparł hipotezę o rozwoju nakładających się na siebie wód gruntowych.
W 1933 roku Tetyaev przygotował jedną z pierwszych map tektonicznych ZSRR, dzieląc kraj na regiony w oparciu o identyfikację wiekową obszarów falistych o zmiennym wzroście.
Słynny “sprawca geologicznych perturbacji”: przez pięć lat nie ukazała się ani jedna recenzja jego rewolucyjnej książki ” Podstawy geotektoniki” (1934).
Geomorfologiczne idee tektoniczne pana M. M Tietiajewa zdominowały tektonikę świata w XX wieku i są aktualne do dziś.
Zidentyfikował geotektonikę jako niezależną naukę, dyscyplinę na temat struktur ziemi, praw ich rozwoju i stworzył teorię ruchów tektonicznych opartą na relacji pomiędzy rozwijającym się płaszczem wewnątrz Ziemi a jej górną częścią – skorupą ziemską.
W 2014 r., 80 lat po opublikowaniu ” Podstaw geotektoniki” V. I. Svitnev poświęca tekst tej książce i jej autorowi (poniżej).
“Ziemia składa się z dwóch przeciwstawnych części – wewnętrznej “materii kosmicznej”, która posiada energię ruchu, oraz “powłoki obojętnej”, która powstała z materii kosmicznej, która utraciła energię ruchu w wyniku ochłodzenia”.
“Ruch materii kosmicznej w jej rozwoju – pisał Tietiajew – wyraża się w stosunku dwóch przeciwstawnych tendencji – odpychania i przyciągania. W momencie przewagi przyciągania i zagęszczania substancji we wnętrzu Ziemi następuje epoka przewagi ruchów oscylacyjnych skorupy ziemskiej w dół. Następnie w substancji kosmicznej dominuje odpychanie nad przyciąganiem, co w powłoce obojętnej wyraża się ruchami oscylacyjnymi ku górze”.
1911
Tetiaeff M. A propos d’une conche d’antracite dans le Coblencien. Liege, 1911. 3 p. (An. Soc. géol. Belgique; T. 38).
1912
Тетяев М.М. Les grandes lignes de la geologie et de la tectonique des terrains primaires de la Russie d’Europe // An. Soc. géol. Belgique. 1912. T. 39. P. 143-234.
Tetiaeff M. Sur une roche particuliere du H2 du bassin de Liege // Ibid.
1915
Тетяев М.М. К истории Прибайкалья // Геол. вестник. 1915. Т. 1. № 5. С. 308-313.
Тетяев М.М. О терминологии явлений дислокаций в земной коре // Там же. № 6. С. 341-346.
Тетяев М.М. Озеро Байкал в его недавнем прошлом // Там же. № 2. С. 76-79.
Тетяев М.М. Послеюрский шарриаж в Южном Прибайкалье // Там же. № 6. С. 394-395.
Тетяев М.М. Северо-Западное Прибайкалье. Бассейн р. Тыи: работы 1913 г.. Пг.: тип. М.М. Стасюлевича, 1915. [4], 59, [11] с. : ил. (Тр. Геол. ком. Нов. сер.; Вып. 108).
1916
Тетяев М.М. Геологические исследования в пределах планшетов VI-8, VI-9, VII-8, VII-9 Иркутской области // Изв. Геол. ком. 1916. Т. 35. № 1. С. 182-186.
Тетяев М.М. К вопросу о переуглублении // Изв. РГО. 1916. Т. 52. Вып. 9. С. 717-720. URL
Тетяев М.М. К геологии Западного Прибайкалья: (Предвар. отчет о работах 1915 г.). Пг.: тип. М.М. Стасюлевича, 1916. [2] 56 с. : табл. : ил. : карт. (Материалы по общей и прикладной геологии; Вып. 2)
Тетяев М.М. К геологии Прибайкалья // Геол. вестник. 1916. Т. 2. № 5/6. С. 241-247.
Тетяев М.М. О разрывах вообще и о «сбросо-сдвигах» в частности // Там же. С. 276-279.
Тетяев М.М. Ответ А.Г. Ржонсницкому // Там же. № 1. С. 34-37.
Тетяев М.М. Ответ проф. П.П. Сущинскому // Поверхность и недра. 1916. Т. 1. № 8. С. 344.
Тетяев М.М. Отзыв об образцах графитовых сланцев из окрестностей с. Шилкинского Забайкальской области // Изв. Геол. ком. 1916. Т. 35. № 8. С. 402-403.
Тетяев М.М. Северо-западное Прибайкалье: Область сел. Горемыки: работы 1914 г. Пг.: тип. М.М. Стасюлевича, 1916. [4], 123, [16] с. : ил.: карт. (Тр. Геол. ком.; Вып. 126).
1917
Тетяев М.М. Геологическое строение и промышленное значение месторождения цветных камней и рудных минералов (висмут, вольфрамит) на Шерловой горе (Забайкальская обл.) // Изв. Геол. ком. 1917. Т. 36. № 8/10. С. 286-289.
Тетяев М.М. Месторождение молибденового блеска близ села Гутай на р. Чикой Забайкальской области // Там же. № 5/7. С. 245-248.
Тетяев М.М. Обследование оловянных и вольфрамовых месторождений Центрального Забайкалья (Онон-Борзинский район) // Там же. № 1. С. 239-248.
Свитальский Н.И., Эдельштейн Я.С., Тетяев М.М.. Отзыв о естественных горных богатствах Сибири между 50 и 53 параллелями и меридианами Минусинска и Иркутска // Там же. № 5/7. С. 215-219.
1918
Тетяев М.М. Вольфрамовые и оловянные месторождения Онон-Борзинского района Забайкальской области. Пг.: тип. М.М. Стасюлевича, 1918. 128 с. (Материалы по общей и прикладной геологии; Вып. 32).
Тетяев М.М. Изучение вольфрамовых и оловянных рудников в Забайкальской области // Изв. Геол. ком. 1918. Т. 37. № 1. С. 154-163.
Тетяев М.М. К вопросу о классификации вольфрамовых месторождений // Там же. № 7/8. С. 601-612.
Тетяев М.М. Ононское оловянное месторождение // Там же. № 2. С. 33-37.
1919
Тетяев М.М., Ржонсницкий А.Г. Геологические исследования в восточной части Петербургской губернии // Изв. Геол. ком. 1919. Т. 38. № 2. С. 199-208.
1920
Тетяев М.М., Ржонсницкий А.Г. Работы в пределах 41 и 26 листов десятиверстной геологической карты Европейской России (Балтийская область) // Изв. Геол. ком. 1920. Т. 39. № 2. С. 85-88.
1921
Тетяев М.М. К тектонике Восточной Сибири // Геол. вестник. 1921. Т. 4. № 1/6. С. 17-24.
1922
Тетяев М.М. Геологический очерк окрестностей ст. Саблино по р. Тосно и Саблино // Первый Всероссийский геологический съезд: [Петроград. 1-12 июня 1922 г.]: Путеводитель геол. экскурсий. Пг.: тип. РАН, 1922. С. 45-56.
Тетяев М.М., Потулова Н.В. Детальная геологическая съемка одноверстных планшетов I-59 и I-60 Петроградской губ., охватывающих район между рр. Тосно и Мгой // Изв. Геол. ком. 1922. Т. 41. № 10. С. 306-309.
Тетяев М.М. О концессиях на золото в Восточной Сибири // Там же. № 6/9. С. 176-177.
Тетяев М.М. План исследований Иркутского угленосного бассейна // Там же. С. 127-132.
1923
Тетяев М.М. Где и на чем стоит Петербург // Естественноисторические экскурсии в черте Петербурга. Пг.: Госиздат, 1923. 33 с.
Тетяев М.М. К вопросу о строении западного края Прибайкальского нагорья // Зап. ВМО. 1923. Ч. 51. Проток. С. 548-549.
1924
Тетяев М.М. О некоторых основных вопросах геологии Сибири // Бюлл. МОИП. Отд. геол. 1923/1924. Т. 2. №. 3. С. 155-179 : карт.
Тетяев М.М. Бассейн рр. Иркута и Китоя: (Предвар. отчет по исследованию Иркутского угленосного бассейна. Работы 1923 г.) // Изв. Геол. ком. 1924. Т. 43. № 6. С. 641-666 : карт.
Тетяев М.М. Бассейн р. Тыи // Зап. ВМО. 1924. Ч. 52. Проток. С. 493.
Тетяев М.М. Исследование Прибайкалья близ выхода р. Ангары // Там же. С. 552-553.
Тетяев М.М. К вопросу о строении западного края Прибайкальского нагорья // Там же. С. 493.
Тетяев М.М. Озеро Байкал в связи с изменением высоты его уровня // Там же. С. 553.
Тетяев М.М., Свитальский Н.И. Послеюрский шариаж в Южном Прибайкалье // Там же. С. 543-544.
Тетяев М.М. Систематическое исследование Иркутского угленосного бассейна // Изв. Геол. ком. 1924. Т. 43. № 2. С. 165-167.
1925
Тетяев М.М. Исследование Иркутского угленосного бассейна между рр. Китоем и Б. Белой и Китоем и Ангарой // Изв. Геол. ком. 1925. Т. 44. № 2. С. 202-203.
Тетяев М.М. Ленско-Байкальская область. Восточная часть // Химико-технический справочник: Т. 1. Ч. 2. Ископаемое сырье. Л., 1925. С. 287-294.
Тетяев М.М. Новый железорудный район в Сибири // Вестн. Геол. ком. 1925. № 1. С. 32-33.
Тетяев М.М. Разведки на золото на дне озера Байкал // Изв. Геол. ком. 1925. Т. 44. № 2. С. 199.
Tetiaeff M. Sur le géologie et la tectonique de la la Sibérie orientale // Congrès géologique international. XIII Session. Belgique. 1922: Comptes rendu. Vol. 2. Liege: Imp. H. Vaillant-Carmanne, 1925. P. 1151-1153.
1926
Тетяев М.М. Геологическое изучение железорудного месторождения Сосновый Байц на р. Оноте // Изв. Геол. ком. 1926. Т. 45. № 4. С. 370.
Тетяев М.М. Изучение юго-западной окраины Иркутского угленосного бассейна // Там же. С. 373-374.
Тетяев М.М. К вопросу о районировании Сибири // Поверхность и недра. 1926. Т. 4. № 1 (17). С. 7-13.
Тетяев М.М. К тектонике Украины // Изв. Укр. отд. Геол. ком. 1926. Вып. 9. С. 99-102.
Тетяев М.М. Метаморфизм горных пород Прибайкалья // Зап. ВМО. 1926. Ч. 54. № 2. Журн. засед.. С. 387.
Тетяев М.М. Отчет об исследованиях между юго-западной окраиной Иркутского угленосного бассейна, а также Иркутском и Байкалом в 1925 г. // Изв. Геол. ком. 1926. Т. 45. № 4. С. 373-374.
Тетяев М.М. Типы русских вольфрамовых руд и их взаимоотношение. Л.: Геол. ком., 1926. 19 с. (Материалы по общей и прикладной геологии; Вып. 34).
1927
Тетяев М.М. Висмут и вольфрамит на Шерловой горе // Зап. ВМО. 1927. Ч. № 1. Журн. засед. С. 224-225.
Тетяев М.М. Задачи и методы работы государственного геологического учреждения // Поверхность и недра. 1927. Т. IV. № 3(19). С. 4-8.
Тетяев М.М. К геологии и тектонике Забайкалья // Вестн. Геол. ком. 1927. Т. 2. № 8/9. С. 1-5.
Тетяев М.М. Новые данные по геологии Забайкалья // Там же. № 1. С. 8-10.
Тетяев М.М. Отчет о деятельности Геологического Комитета в в 1925/26 бюдж. году: [Доклад учен. секретаря Геол. комитета на открытом годовом заседании науч. совета: 30 янв. 1927 г.] // Изв. Геол. Ком. 1927. Т. 46. № 1. С. 11-43 : ил.
Тетяев М.М. Явления шариажа в Восточном Саяне: (с 1 картой – 1:16 800 000) // Вестн. Геол. ком. 1927. Т. 2. № 10. С. 3-8 : карт.
1928
Тетяев М.М. К геологии Селенгинской части Хамар-Дабана // Вестн. Геол. ком. 1928. Т. 3. № 7. С. 5-10
Тетяев М.М. К разрезу кембрия в Западном Прибайкалье и в Восточном Саяне // Там же. № 3. С. 7-14.
Тетяев М.М. О шариажах Восточной Сибири // Геол. вестник. 1928. Т. 6. № 4/6. С. 49-51.
Тетяев М.М. Покровная тектоника Восточной Сибири и ее следствия // Вестн. Геол. ком. 1928. Т.3. № 2. С. 6-14 : карт.
Тетяев М.М. Угольные месторождения Забайкалья в новом освещении // Там же. № 8. С. 13-20.
Тетяев М.М. Краткий отчет о деятельности Геологического Комитета в 1926/27 бюдж. году // Изв. Геол. Ком. 1928. Т. 47. № 2. С. 87-131 : ил.
1929
Тетяев М.М. К геологии Букачинского месторождения каменного угля в Забайкалье // Изв. Геол. Ком. 1929. Т. 48. № 2. С. 264-272 : ил. : карт.
Тетяев М.М. К строению южной части Восточной Сибири // Вестн. Геол. ком. 1929. Т. 7. № 1/3. С. 81-86.
Тетяев М.М. Краткий отчет о деятельности Геологического Комитета в 1927/28 г. // Изв. Геол. ком. 1929. Т. 48. № 2. С. 119-150.
Тетяев М.М. Работы по составлению геологической карты Центрального и Восточного Забайкалья (район между реками Ононом и Аргунью) // Отчет о состоянии и деятельности Геологического комитета за 1926/27 г. Л.: Геол. ком., 1929. С. 105-106.
1930
Тетяев М.М. Задачи геологического изучения территории БМ АССР // Жизнь Бурятии. 1930. № 4. С. 63-67.
Тетяев М.М., Пресняков Е.А. К введению новых методов работы // Вестн. Геол. ком. Т. 5. № 1. 1930. С. 4-5.
Тетяев М.М. К геологии окрестностей Питателевского источника на р. Селенге // Материалы по геологии и полезным ископаемым Восточной Сибири. № 2. Иркутск: Изд. Вост-Сиб. район. геол.-развед. треста, 1930. С. 5-9.
Тетяев М.М. К строению южной части Восточной Сибири // Геол. вестник. 1930. Т. 7. № 1/3. С. 81-86.
Тетяев М.М. О послеюрских гранитах в Селенгинской Даурии и о некоторых геологических наблюдениях и выводах // Изв. ГГРУ. 1930. Т. 49. № 9. С. 1137-1138.
Тетяев М.М. Общее геологическое изучение окрестностей Аршанского источника у подножья Тункинских Альп. Геологическая съемка в Карымско-Агинском районе Читинского округа // Материалы по геологии и полезным ископаемым Восточной Сибири. № 1. Иркутск: Изд. Вост-Сиб. район. геол.-развед. треста, 1930. С. 1930. 36-37.
1931
Тетяев М.М. Новые данные о распространении морского триаса в Забайкалье // Изв. ГГРУ. 1931. Т. 50. №. 20. С. 309-313.
Тетяев М.М. По поводу геологии окрестностей г. Нерчинска // Изв. ВГРО. 1931. Т. 50. № 100. С. 1555-1559.
Руднев В.Н., Тетяев М.М., Бассейн рек Куенги и Оловы в Забайкалье. Л.: ВГРО, 1932. 34 с. : ил.; карт. (Тр. ВГРО; Вып. 224).
1932
Белоусов В.В., Малявкин А.А., Максимов Б.А., Тетяев М.М. Геологическая съемка в Верхнеудинском районе Забайкалья в 1930 г. Л.: ВГРО, 1932. 69 с. : карт. (Тр. ВГРО; Вып. 167). .
Тетяев М.М. Дальне-Восточный край и его геологические возможности // За индустриализацию Советского Востока. 1932. № 4. С. 8-15.
Тетяев М.М. Пояс альпийской складчатости на востоке СССР // Первый Восточносибирский краевой научно-исследовательский съезд: Из трудов съезда. Геол. секция. Вып. 1. М.; Иркутск: ОГИЗ, 1932. С. 23-35.
Тетяев М.М. Проблемы геологического изучения Восточной Сибири // Труды 1 Всесоюзной конференции по размещению производительных сил СССР: Т. 16. Ангаро-Енисейская проблема. Иркутск: Сов. Азия. 1932. С. 98-105.
Тетяев М.М. Современное состояние наших знаний по геологии Восточной Сибири и задачи геологического изучения ее территории // Первый Восточносибирский краевой научно-исследовательский съезд: Из трудов съезда. Геол. секция. Вып. 1. М.; Иркутск: ОГИЗ, 1932. С. 5-22.
Елистратов В.В., Тетяев М.М. [Ред.] Первый Восточносибирский краевой научно-исследовательский съезд: Из трудов съезда. Геол. секция. Вып. 1 / Под общ. ред. В.В. Елистратова, М.М. Тетяева. М.; Иркутск: ОГИЗ, 1932. 201, [1] с.
1933
Тетяев М.М. Принципы геотектонического районирования территории СССР // Пробл. сов. геологии. 1933. Т. 1. № 1. С. 9-34.
1934
Тетяев М.М. Геологическое строение БМ АССР // Материалы 1 конференции по изучению производительных сил БМ АССР. Вып. 1. 1934. С. 8-10.
Тетяев М.М. К геологии Дальнего Востока // Доклады в ЦНИГРИ. Л.: ОНТИ, Горгеонефтеиздат, 1934. С. 20-33.
Тетяев М.М. Контуры проблемы ДВК как геологического целого // Геологические проблемы Союза. М.; Л: ЦНИГРИ, 1934. 18 с. : карт.
Тетяев М.М. Основы геотектоники Л.; М.: ОНТИ, 1934. 287 с.; 2-е изд.: Утв. ВКВШ при СНК СССО в качестве учеб. пособия для геол.-развед. вузов и фак-тов. М.; Л.: Госгеолитиздат, 1941. 356 с.; Рец. В.А. Обручев // Изв. АН СССР. Сер. геол. 1943. № 3. С. 107-127.
Тетяев М.М. Формы геотектогенеза в их историческом развитии // Пробл. сов. геологии. 1934. Т. 1. № 1. С. 12-35; № 2. С. 89-120.
Тетяев М.М. Южная окраина Иркутского угленосного бассейна. Л.: ЦНИГРИ, 1934. 74 с. : карт. (Тр. ЦНИГРИ; Вып. 2).
1935
Тетяев М.М. К вопросу о тектонике Северного Кавказа // Пробл. сов. геологии. 1935. Т. 5. № 10. С. 901-921.
Тетяев М.М. К тектонике Арктики // Геология и полезные ископаемые Севера СССР. Т. 1. Л.: Изд-во Главсевморпути, 1935. С. 169-176.
Тетяев М.М. О месте явлений оруденения в общем ходе развития структуры Земли // Природные богатства Северо-Кавказского края. М., Пятигорск. 1935. С. 233-245: ил.; То же // Пробл. сов. геологии. 1935. Т. 5. № 5. С. 444-459.
Тетяев М.М. Проблема Ангаро-Енисея и ее геологическое содержание. Л.; М.: ОНТИ, Гл. ред. геол.-развед. и геодез. лит., 1935. 23 с. : карт.
Тетяев М.М. Проблемы геологии в СССР // Трукды 1 Всесоюзной науч.-исслед. геол.-развед. конференции. 1935. С. 7-16.
1936
Тетяев М.М. Геология в СССР // Материалы ЦНИГРИ. Общ. сер. Сб. 1. 1936. С. 5-11.
Тетяев М.М. Геотектонические методы в геологических исследованиях и задачи кабинета геотектоники в ЦНИГРИ // Материалы 1 Всесоюз. науч.-исслед. геол.-развед. конференции. 1936. С. 46-55.
Тетяев М.М. О геотектоническом районировании складчатых областей // Пробл. сов. геологии. 1936. Т. 6. № 2. С. 99-116 ; № 3. С. 183-198.
Тетяев М.М., Жирмунский А.В., Герасимов А.П. и др. Геологическая карта СССР, изд. 1933 г. Масштаб 1:2 500 000 // Землеведение. 1936. Т. 38 Вып. 1. С. 135-139.
1937
Тетяев М.М. Геологический разрез по реке Ангаре между Иркутском и Байкалом. Геология района озера Байкал // Международный геологический конгресс. 17 сессия. СССР. 1937: Сибирская экскурсия. Восточная Сибирь. Л., М.: ОНТИ, Гл. ред. геол.-развед. и геодез. лит. 1937.
Тетяев М.М., Шейнманн Ю.М. От ст. Слюдянка до г. Улан-Удэ // Там же. С. 89-93.
Тетяев М.М. Геотектоника Советской Азии // Международный геологический конгресс. 17 сессия. СССР. 1937: Тез. докладов. М.; Л.: ОНТИ, Гл. ред. горно-топл. и геол.-развед. лит., 1937. С. 142-143.
Тетяев М.М. [Ред.] Международный геологический конгресс. 17 сессия. СССР. 1937: Сибирская экскурсия. Восточная Сибирь. Л.; М.: ОНТИ, Гл. ред. геол.-развед. и геодез. лит., 1937. 103 с. : ил : карт.
Тетяев М.М. [Ред.] Международный геологический конгресс. 17 сессия. СССР. 1937: Сибирская экскурсия. Западная Сибирь. Л.; М.: ОНТИ, Гл. ред. геол.-развед. и геодез. лит., 1937. 139 с. : ил. : карт.
Тетяев М.М. [Ред.] Международный геологический конгресс. 17 сессия. СССР. 1937: Сибирская экскурсия. Красноярский край. Л.; М.: ОНТИ, Гл. ред. геол.-развед. и геодез. лит., 1937. 135 с. : ил. : карт.
Тетяев М.М. [Ред.] Международный геологический конгресс. 17 сессия. СССР. 1937Сибирская экскурсия. Урал. Л.; М.: ОНТИ, Гл. ред. геол.-развед. и геодез. лит., 1937. 52 с. : ил. : карт.
Тетяев М.М. Значение работ А.П. Карпинского в области геотектоники // Зап. ВМО. 1937. Ч. 66. № 1. С. 17-21.
Тетяев М.М. К геологическому познанию Азиатского материка // За индустриализацию. 1937. № 164. С. 2.
1938
Тетяев М.М. Геотектоника СССР: Утв. ВКВШ при СНК СССР в качестве учебника для высших учеб. заведений. Л., М.: ГОНТИ, Гл. ред. горно-топл. и геол.-развед. лит., 1938. 299 с. : карт.; Рец. В.А. Обручев //
1939
Природа. 1939. № 4.; Ответ М.М. Тетяева. По поводу одной рецензии // Там же. 1940. № 2. С. 115-118; Ответ В.А. Обручева // Там же. С. 118-120.
Тетяев М.М. Геотектоника Советской Азии // Международный геологический конгресс. 17 сессия. СССР. 1937: Труды. Т. 1. М.: ГОНТИ, Ред. горно-топл. и геол.-развед. лит., 1939. С. 251-264.
1940
Тетяев М.М. О некоторых приемах критики // Сов. геология. 1940. № 1. С. 80-85.
Тетяев М.М. Тектоника рудных полей жильного типа: (К методике исследования) // Сов. геология. 1940. № 8. С. 3-23 : ил.; № 9. С. 3-31 : ил.
Тетяев М.М. К структуре северо-западной и северной окраины Донецкого бассейна // Фонды Ленингр. Горн. ин-та. 1940. 104 с. (Рукопись).
1941
Тетяев М.М. Современное состояние геотектоники и пути ее дальнейшего развития // Изв. АН СССР. Сер. геол. 1941. № 4/5. С. 3-26.
Тетяев М.М. Формы структуры южной части Ленинградской области в связи с ее вероятной нефтеносностью // Сов. геология. 1941. № 1. С. 39-42. URL: URL
Тетяев М.М. [Рец.] А.С. Моисеев. Введение в геотектонику // Природа. 1941. № 1. С. 115-116.
1942
Тетяев М.М. Тектоника Южного Урала и структура его каменноугольных месторождений // Фонды Главуглеразведки. НКУП. 1942. 364 с. (Рукопись).
1947
Тетяев М.М. Вопросы тектоники территории Ленинградской области // Тез. докладов на конф. по основным вопросам геологии Ленинградской обл. и Прибалтики. Л.: Изд-во ЛГУ, 1947. С. 25-26.
Тетяев М.М. Заключение о геологоразведочных работах треста Львовуглеразведки по выявлению и изучению Львовского каменноугольного бассейна // Фонды Углеразведки. Министерство геологии. 1947. 8 с. (Рукопись).
Тетяев М.М. Объяснительная записка к геологической карте СССР. Масштаб 1:1 000 000: Лист № 50. Госгеолиздат. 1947. 16 с.
1948
Тетяев М.М. Генезис складчатой структуры и пути его изучения // Изв. АН СССР, Сер. геол. 1948. № 6. С. 31-42.
Тетяев М.М. Несогласия напластования в структуре земной коры // Зап. ЛГУ. 1948. Т. 22. С. 3-17.
Тетяев М.М. Структура Урало-Эмбенской области и ее буроугольных месторождений // Там же. 1948. Т. 17/18I. С. 15-96.
1953
Тетяев М.М. Геология и структура района Ворошилово-Коксинского месторождения Красноярского края // Фонды Красноярского геологического управления. 1953. 180 с. (Рукопись).
Тетяев М.М. Стратиграфия докембрия, кембрия и нижнего силура Восточного Саяна // Там же. 1953. 140 с. (Рукопись).
1954
Тетяев М.М. Тектоника Восточного Саяна // Там же. 1954. 105 с. (Рукопись).
1956
Тетяев М.М. Структура земной коры и условия ее развития // Фонды Ленингр. Горн. ин-та. 1956. 474 с. (Рукопись).
1962
Тетяев М.М. Движение земной коры: Конспект лекций. Л. 1962. 95 с.
Белоусов В.В. Значение работ М.М. Тетяева в развитии геотектоники // Проблемы тектоники. М. 1961. С. 7-17.
Варенцов М.И. О «неудачных выражениях» и геотектонических заблуждениях проф. М.М. Тетяева // Изв. АН СССР. Сер. геол. 1941. № 4/5. С. 112-116.
Музылев С.А. Михаил Михайлович Тетяев. (1882-1956) // Выдающиеся ученые Геологического комитета. Л.: ВСЕГЕИ, 1984. С. 115-131.
Проблемы тектоники: [Сб. статей] / Под ред. В.В. Белоусова, Ю.М. Шейнманна. М.: Госгеолтехиздат, 1961. 245 с. (Сб., посвящ. памяти М.М. Тетяева).
Сократов Г.И. Михаил Михайлович Тетяев. (1882-1956) // Зап. Ленингр. Горн. ин-та. 1958. Т. 33. Вып. 2. Геология. С. 3-10: портр.
Сократов Г.И. Наша портретная галерея: Михаил Михайлович Тетяев // Горняцкая правда. 1982. 6 дек. С. 1.
Сокращенные прения по докладам М.М. Тетяева и Д.И. Выдрина // Изв. АН СССР. Сер. геол. 1941. № 4/5. С. 50-65.
Тетяев М.М: [Некролог] // Геол. журн. АН УРСР. 1956. Т. 16. Вып. 4. С. 88.
Тихомиров В.В., Софиано Т.А. Семьдесят пять лет со дня рождения М.М. Тетяева // Изв. АН СССР. Сер. геол. 1957. № 10. С. 102-103.
Составитель: И.Г. Малахова
Na stronie “Placówka Północno-Zachodnia” (“Форпост Северо-Запад”), wiadomości z Petersburga, znaleźliśmy bardzo ładny artykuł Natalii Taran (Наталья Таран), poświęcony M. M. Tietiajewowi, geologowi, skazanemu na GUŁAG.
“Истории”: Михаил Тетяев (1882-1956)”
Bloger strony “Historie” (“Истории”) opowiada m.in. historię Michaiła M. Tietiajewa i jego skazania na GUŁAG.
Zobacz 0:09-1:24
Ponizej “Истории” (w języku rosyjskim, możliwość tłumaczenia)
Nowogród
Urodził się i spędził dzieciństwo w Nowogrodzie. W zasadzie wszystkie stare źródła, dotyczące jeszcze przeniesienia ojca, miejsca pracy, a wreszcie napisany przez samego Michaiła M. Tietiajewa życiorys, mówią o Nowogrodzie jako miejscu jego urodzenia (dziś Wielikij Nowogród).
Po przemianowaniu ojca przeniósł się z nim w 1894 r. do Witebska, gdzie ukończył gimnazjum (liceum).
Uniwersytet Petersburski
W 1900 r. rozpoczął studia na Wydziale Fizyki i Matematyki. W lutym 1901 r. za udział w rewolucyjnym ruchu studenckim w związku z werdyktem specjalnego zebrania w Ministerstwie Edukacji Narodowej, został wydalony z Uniwersytetu i skazany na służbę wojskową. Jesienią wrócił, ale w 1903 r. został ponownie wydalony, tym razem bez prawa powrotu.
Belgia, Liege
Studiował na uniwersytecie. Jego adres:
284 Tetiaeff, Michel, inżynier-student, ul. Parlementu 11, Liège.
Informacje te pochodzą również z “Kronik Belgijskiego Towarzystwa Geologicznego” (« Annales de la Société Géologique de Belgique », ), tom 38, 1910-1911; znajduje się on wśród członków zwyczajnych pod numerem 284.
Dyplomy ukończenia studiów uzyskał w 1911 i 1912 roku.
Petersburg
Sytuujemy około 1907-08 roku małżeństwo z Pelagią Markowną, Francuzką według pewnych źródeł i dopóki nie zostanie udowodnione inaczej, która podążyła za Michaiłem Tietiajewem do Rosji. Jeśli chodzi o jej pochodzenie, to być może zachodzi pomyłka z drugą żoną Michaiła M., Jekateriną, która miała francuskie pochodzenie.
W Petersburgu mieszka w budynku z żoną i ojcem przy ulicy Barmielejewa 1 (książka telefoniczna 1909). Jego żona jest nadal wymieniana w książkach telefonicznych z 1910 i 1911 roku.
W tym samym czasie studiował, a więc i mieszkał, w Liege. Czy jego żona mieszkała sama w Petersburgu, czy mieszkali razem w Liege?
W 1912 r. urodził się jego syn Aleksej. Wybór tego imienia sugeruje, że matką Michaiła M. Tietyajewa była Zofia Aleksiejewna.
Michaił M. opuszcza dom rodzinny, jego adres zmienia się na W.O. 151.50 (książki telefoniczne z 1915-17).
Na początku lat 20 Mikaił Michajłowicz przeniósł się na prospekt Maklina (obecnie Angliskij) 2, gdzie mieszkał do 1939 roku. Jego żona Pelagia Markowna również, mimo rozwodu mającego przypuszczalnie miejsce w 1922 r. roku. (rocznik 1924)
Jego była żona Pelagia Markowna mieszkała pod tym samym adresem, miała ten sam numer telefonu: 191-80. Dopiero w wydaniu z 1935 r. książki telefonicznej jest wyraźny podział adresów: Michaił mieszka w mieszkaniu 39, a Pelagia w 9.
Michaił M. ożenił się ponownie w 1922 r. z Ekateriną W. Boczkarewną. Czy wszyscy mieszkali razem?
W 1922 roku Mikaił Michajłowicz miał drugiego syna, Aleksandra, z drugą żoną Jekateriną Wsiewołodowną. Najwyraźniej jego imię honoruje dziadka Michaiła, Aleksandra.
W 1925 roku Michaił Mikajłowicz miał córkę Tatianę.
prospekt Maklina 2, (dzis Angliskij)
Budynek ten jest częścią kompleksu pałacowego Wielkiego Księcia Aleksieja Aleksandrowicza. Jest to oficyna zbudowana w latach 1882-1887 przez Architekta Mesmakhera, ozdobiona monogramami Wielkiego Księcia.
Wraz z żoną Ekateriną i z dziecmi Aleksandrem i Tatianą przeprowadza się na prospekt Maklina (Angliskij) 4-6. Mieszkał tam do końca życia.
Jako naukowiec został ewakuowany podczas oblężenia Leningradu, dzięki czemu udało mu się przeżyć. Ale jego syn Aleksiej zmarł w 1941 roku wraz z jego siostrą Wierą.
W 1949 r. wraz z dziesiątkami geologów został skazany na pracę przymusową w GULAGu.
Michail M. został uwolniony w 1954 roku, ale złamany na zawsze.
Zmarł dwa lata później 11 października 1956 roku.
prospekt Maklina 4
(dzis Angliskij)
Przed rewolucją budynek zajmowała Ambasada Stanów Zjednoczonych. Bogactwo informacji i zdjęć można znaleźć na stronie turystycznej miasta. Wybieramy niektóre z nich, pochodzące sprzed remontu w 2019 roku i po remoncie. Z tego co wiemy, remont dotyczył tylko zewnętrznej strony.
Dwupiętrowy dwór A. K. Papmelya zbudowany według projektu architekta Wiktora Aleksandrowicza Shretera w latach 1880-1881.
W 2001 roku dom został wpisany na “Listę nowo zidentyfikowanych obiektów o wartości historycznej, naukowej, artystycznej lub kulturalnej”.
Jest również wpisana do Krajowego Rejestru Dóbr Kultury Narodów Federacji Rosyjskiej jako obiekt dziedzictwa kulturowego o znaczeniu regionalnym.
(…) Kupiec Alexander Karlovich Pampel był asystentem Leopolda Georgievicha Koeniga, wielkiego przemysłowca i właściciela firm cukrowniczych i papierniczych, i mieszkał z rodziną przy ulicy Livlandskaya w Petersburgu. W młodości Michaił Wrubel mieszkał w rodzinie A. K. Pampela w latach 1878-1883 jako przyjaciel i wychowawca jego syna Władimira.
Kijowski profesor Aleksander Pawłowicz Iwanow, biograf Wrubla, napisał: “W Pampela żył jak rodzimy mieszkaniec: zimą chodził z nimi do opery, latem przenosił się ze wszystkimi do daczy w Peterhofie. Pampelowie nie odmawiali sobie niczego, a wszystko różniło się od surowego i skromnego stylu życia w rodzinie Wrubla; dom był pełną miską, nawet w zbyt dosłownym znaczeniu, i to właśnie u Pampelów Wrubel po raz pierwszy odkrył swoje zamiłowanie do wina, którego nigdy tu nie brakowało”.
∗malarz, akademik.
Rysunek i tekst W. Szustrowa “Prospekt Maklina”.
…Profesor Michaił Tetiajew, doktor nauk z Leningradu, piękny człowiek. Zawsze wspominam go z przyjemnością i wdzięcznością.
Zmarł na raka płuc.
Wiadomo, że ludzie, którzy doświadczyli przesłuchań, tortur, pracy przymusowej, zesłania, Gułagu, nawet jeśli uda im się z tego wyjść, nie żyją długo.
W 1979 r. Międzynarodowa Grupa Robocza Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAE) ds. Nomenklatury Systemu Planetarnego (WGPSN) nadała dorsie nazwę Tietiajewa.
Oto kilka danych :
Najbardziej wysunięta na północ szerokość geograficzna 22,42 °
Najbardziej wysunięta na południe szerokość geograficzna 17,22 °
Najbardziej wysunięta na wschód długość geograficzna 65,48 °
Najbardziej wysunięta na zachód długość geograficzna 62,02 °
Średnica 187,53 KM
Nazwa zaproponowana przez Rosyjski Instytut Badawczy Geologii i Zasobów Mineralnych Oceanu Świata w 1991 roku.
Odkryte przez rosyjskie statki badawcze “Pawła Baszmakowa” i “Geologa Dmitrija Naliwkina”.
Rok odkrycia: 1988.
Nazwany imieniem M. Tietiajewa (1882-1956), jednego z założycieli rosyjskiej szkoły tektonicznej.
Szerokość geograficzna 16° 37′ 1,8″ S (-16,61718029°)
Długość geograficzna 15° 44′ 19,3″ W (-15,73868371°)
Min. Lat 17° 10′ 0″ S (-17,1667°)
Min. Długa 19° 30′ 0″ W (-19,5°)
Max. Lat 16° 0′ 0″ S (-16°)
Maks. Długa 12° 0′ 0″ W (-12°)
Tetyaev Ridge lub Tetyaev High.
Jest to formacja (obszar) na dnie Morza Czarnego, na wschód od Krymu, gdzie znajduje się ropa naftowa. Jest on obsługiwany przez Vanco na rzecz Ukrainy.
• Najwyższe i najrzadsze wyróżnienie – Order Lenina – zostało przyznane w listopadzie 1948 roku.
• Dwa inne ordery oraz różne i liczne medale.
Wreszcie i jako ciekawostka.
Zapewne chodzi tu o pewną interpretację (odczyt) danych.
1937, SZKOŁA GÓRNICZA. CZAS STRACHU.
Przed aresztowaniem D.I. Muszkietow był zaangażowany w przygotowanie XVII Międzynarodowego Kongresu Geologicznego, który odbył się w Moskwie latem 1937 roku, bez jego udziału. D.I. Muszkietow, V.Y. Czerkesow, N.V. Bobkow i G.N. Fredericks zostali zastrzeleni w Leningradzie w tym samym czasie, w lutym 1938 roku. P.I. Butow został zastrzelony w 1939 roku w Orenburgu. V.V. Black został zastrzelony w 1941 r. w więzieniu Oryel przed wkroczeniem nazistów do miasta. A. K. Bołdyrew zmarł tragicznie w Kołymie w 1946 roku. (…)
Atmosfera strachu i podejrzeń ogarnęła zarówno Instytut Górnictwa, jak i cały kraj. Ale nadal trwał proces kształcenia, prowadzono intensywne prace naukowe. Jeden z brakujących nauczycieli został zastąpiony przez drugiego. Choć nie było to na ogół łatwe. Na przykład po 1935 r. organy NKWD aresztowały kierownika wydziału hydrogeologii P. I. Butowa i okazało się, że wśród pracowników wydziału nie było nikogo, kogo można by na jego miejsce wstawić. Postanowiono połączyć wydział hydrogeologii i inżynierii geologicznej, a kierownikiem był jego inżynier N.W. Bobkow. Ale w 1937 r. Bobkow podzielił los swojego poprzednika. Pojawiło się pytanie, co robić dalej.
Dziekan Wydziału Geologii M. M. Tetyaev zaproponował profesora nadzwyczajnego N.I. Tolstichina. Ale jego ojciec, były generał Ataman i Kozak, został stracony w 1922 roku. I nawet jeśli powiedziano, że “syn nie jest odpowiedzialny za ojca”, w życiu wszystko było na odwrót. A Nestor Iwanowicz nie powinien był przyciągać uwagi. Ale było to kwestia istnienia departamentu, on wykazał się odwagą i zaakceptował propozycję Tetyaeva.
Pomimo czystek, Instytut Górnictwa kontynuował….
N.B. Odwagą M. M. Tetyaeva było również zaproponowanie kogoś bardzo podejrzanego.
1949-1954 “sprawa Krasnojarska”
Odznaczony Orderem Lenina w listopadzie 1948 roku, aresztowany w czerwcu 1949 roku. Skazany na karę pozbawienia wolności w obozach pracy na 25 lat. Podczas pobytu w obozie pracował jako geolog, był głównym geologiem Eniseystroi.
Został uwięziony w tzw. sprawie geologów, zwanej też “sprawą krasnojarską”. Tylko w przeciwieństwie do przypadku lekarzy, o których “zbrodniach” donosiły wszystkie gazety i radio, sprawa “sabotażu” w geologii była ściśle tajna. Nie było o tym żadnych doniesień w prasie ani w radiu. Wszystko zaczęło się w marcu 1949 roku. Geologów oskarżano o “podkopywanie państwowego przemysłu”, o “ukrywanie bogatych złóż”, o “sabotaż”. Te dzikie oskarżenia, sfabrykowane na podstawie fałszywych donosów kilku pracowników organizacji geologicznych i korespondentów gazet posłużyły za podstawę do represji wobec setek geologów, od ministra geologii I.I. Małyszewa do zwykłych geologów. O “sprawie geologów” poinformował kierownictwo partii ówczesny minister bezpieczeństwa Abakumow. Chwalił się, ilu “sabotażystów” geologów jego agencje wsadziły za kratki. Nawet Stalin nie mógł tego znieść i powiedział: “Abakumow, nie bądź zbyt chętny do aresztowania geologów, inaczej nie będzie miał kto badać podglebia”. W końcu wszyscy geolodzy zostali zrehabilitowani. Stało się to jednak dopiero po śmierci Stalina. A sporo geologów zostało zrehabilitowanych pośmiertnie.
M.M.Tetyaev został zrehabilitowany 31 marca 1954 r. Genialny niegdyś profesor Tetyaev wrócił cztery lata później do swojej macierzystej placówki, złamany, zmęczony cierpieniem, pozbawiony dawnej imponującej osobowości. Został przywrócony na stanowisko dziekana, został ponownie kierownikiem wydziału, ale to nie była ta sama osoba. Wkrótce zmarł (1956).
«PODSTAWY GEOTEKTONIKI» I WYKŁADY M. M. TIETIAJEWA.
W 1934 roku M. Tetyaev napisał nowatorską książkę zatytułowaną “Osnowy geotektoniki”, która nie była rozumiana przez współczesnych. Drugie wydanie ukazało się w 1941 roku, przed wojną, ale książka ta stała się nie tylko rzadkością bibliograficzną, ale całkowicie zniknęła po aresztowaniu autora w 1949 roku. Podczas II wojny światowej pracował w południowym Uralu, a następnie w Czeremkowie, skąd powrócił do Leningradu z Instytutem Górnictwa. Został aresztowany w 1949 r. w “sprawie Krasnojarska” i skazany na 25 lat ciężkiej pracy. W obozie pracował jako geolog, był głównym geologiem Yeniseiskstroya OTB-1, specjalizującym się w geologii złóż uranu. Napisane wówczas prace o Sayanie Wschodnim zostały częściowo opublikowane pośmiertnie. Rehabilitowany w 1954 r., powrocil do funkcji dziekana Wydziału Geologii Instytutu Górnictwa w Leningradzie.
W Instytucie Górnictwa, jednym z wiodących światowych autorytetów w dziedzinie geologii, rozpoczął wykłady dla geologów w Leningradzie. Konferencje te, które bez przesady przyciągają dużą i rosnącą publiczność, stały się wydarzeniem nie tylko w życiu zawodowym wielu geologów, ale również dla miasta. Odbywały się one raz w tygodniu i za każdym razem musiały zmieniać lokalizację, aby pokój mógł pomieścić wszystkich.
Wszystko zaczęło się na widowni numer 100 – dużej sali, w której odbywały się konferencje na temat marksizmu dla 150-200 osób. Ale następna konferencja została już przeniesiona do innej sali, ponieważ liczba słuchaczy prawie się podwoiła. Ale i tutaj ci, którzy chcieli posłuchać, siedzieli na krzesłach wniesionych do przejść. Napływ słuchaczy był w dużej mierze podyktowany chęcią oglądania legendarnego naukowca.
Nauka o przyczynach powstawania gór
Anegdota ta jest powszechnie opowiadana podczas wykładów wprowadzających do działu geologii, w którym ujawniane są przyczyny powstawania gór.
Grupa szacownych ludzi dyskutowała o sztuce, która została wydrukowana w grubej książce. Książkę recenzowali wszyscy obecni, więc spotkanie było burzliwe. Główną wadą sztuki było to, że miała ona zbyt wielu aktorów. Spotkanie zakończyło się niespodziewanie: przyszła sprzątaczka i zabrała grubą książkę, która okazała się być książka telefoniczna. Chodzi o to, że dyskusja toczyła się w jednej z izb domu wariatów.
Największy tektonik, profesor M.M. Tetiajew nazwał sekcję nauk o przyczynach budowy gór domem wariatów. Taka charakterystyka wynika z bogactwa opinii w tej nauce.
Edward Erlich ” Złoża i historia. Pisane piórem”. 2016, str. 322.
Kolejnym człowiekiem, który praktycznie stworzył jedną z głównych dyscyplin w naukach o Ziemi był M.M. Tetyaev. Napisał pierwszy kurs geotektoniki ogólnej w języku rosyjskim, ale jego praca została wymazana i praktycznie zapomniana po aresztowaniu. Ogromną popularnością cieszył się podobny kurs napisany przez jego ucznia, W.W. Biełousowa, pod wpływem pracy jego nauczyciela M.M. Tietyajewa.
Mieliśmy szczęście słuchać jego wykładów z geotektoniki – nie był to systematyczny kurs, ale seria wykładów na tematy, które Michaił Michajłowicz uważał za kluczowe dla zrozumienia idei leżących u podstaw geotektoniki: analiza ruchów wibracyjnych, oparta na podsumowaniu danych o miąższościach i facjatach składających się na nie osadów, idee dotyczące mechaniki fałdowania, analiza geomorfologiczna, jako podstawa idei dotyczących najnowszej tektoniki. Kurs ten był uzupełnieniem wykładów, które prowadził dla ogólnego środowiska geologicznego w Leningradzie. Te ostatnie wykłady były wielkim sukcesem i przyciągały ogromną publiczność. Sale, w których się odbywały, musiały być konsekwentnie zmieniane, aby pomieścić wszystkich przybyłych. Ostatecznie zostały one odczytane w dużej sali konferencyjnej Instytutu. Nawet tutaj ludzie siedzieli w przejściu na specjalnie przywiezionych krzesłach. Ludzie chodzili na te wykłady, żeby posłuchać genialnego wykładowcy, twórcy geotektoniki, i żeby go obejrzeć. Przede wszystkim była to demonstracja polityczna. Geologiczny Leningrad witał zwolnionego z więzienia naukowca.
Jego książka o podstawach geotektoniki powstała przed opisem systemów łuków wyspowych, a później grzbietów śródoceanicznych. Tak więc, niestety, geodynamiczne modele ruchu, głębokości strukturalnej i wulkanizmu zostały pominięte we wszystkich jego konstrukcjach. Wykorzystanie tych danych dwie dekady później doprowadziło do stworzenia uniwersalnej koncepcji geodynamicznej tektoniki płyt.
Był niski, szczupły, zgrabny, z kosmykiem włosów i z odrobiną espaniolki, o wartkim chodzie, żywiołowy i napięty, jak ściśnięta sprężyna lub szermierz gotowy do wyprawy. Zawsze miał na sobie garnitur trzyczesciowy elegancki z brelokiem. Ten ostatni był przedmiotem wielu spekulacji: mówiono, że to breloczek z Politechniki w Liège, gdzie ukończył studia w 1912 r., ale rozsądni sugerowali, że to medal “Dziesięciu lat katorgi”. Mówiono o nim, że był niezrównanym mistrzem debaty naukowej, w której niestety nie mogliśmy uczestniczyć. Ale krążyły legendy o jego ostrym języku i bezlitosnych, błyskawicznych uwagach. Dla nas, słabo rozumiejących istotę tych debat, jego uwagi były oczywiście szczególnie godne podziwu ze względu na całkowity brak konformizmu czy jakiejkolwiek nutki oficjalności. Wśród studentów przekazywane były takie opinie jak: “A co do akademika Naliwkina, to powinien on dużo nad sobą pracować, aby osiągnąć poziom przeciętnego geologa!”
